تفاوت بورس کالا با فرابورس

تفاوت‌ها و شباهت‌های قراردادهای فوروارد و سلف

در گزارش حاضر تلاش خواهد شد تا به تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود میان قرارداد فوروارد و قرارداد سلفی که در آیین‌نامه معاملات شرکت بورس کالای ایران تعریف شده است، پرداخته شود. برای این منظور ابتدا قرارداد فوروارد و ویژگی‌های خاص آن معرفی خواهد شد و در ادامه تعریف اسلامی قرارداد سلف در کنار تعریف آن در آیین‌نامه معاملات بورس کالای ایران بیان خواهد شد. در انتها نیز به بیان تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود بین قرارداد فوروارد و قرارداد سلفی که در بورس کالای ایران قابل معامله است، پرداخته خواهد شد.

قرارداد فوروارد

در قراردادهای فوروارد دو طرف مبادله در زمان حال از طریق مذاکره در مورد قیمت و زمان تحویل کالا در آینده توافق می‌نمایند . یعنی فروشنده تعهد می‌کند محصول خود را در آینده با قیمت توافقی زمان انعقاد قرارداد، تحویل دهد و خریدار (واسطه‌گر) نیز به پرداخت وجه کالا در زمان تحویل کالا با قیمت توافق شده در زمان انعقاد قرارداد متعهد می‌شود. اما برخلاف قراردادهای آتی ، مکانیزمی نظیر سپرده‌ی اولیه و تسویه روزانه برای الزام طرفین به ایفای تعهدات‌شان وجود ندارد که همین مساله مشکل اصلی قراردادهای فوروارد به شمار می‌رود. یعنی، این امکان وجود دارد که هر کدام از طرفین قرارداد، مفاد قرارداد را اجرا نکنند. به عنوان مثال اگر فروشنده به هنگام سررسید مشاهده کند که قیمت کالایی که به مبلغ مورد توافق در زمان انعقاد قرارداد فروخته است هم اکنون در بازار به میزان زیادی افزایش یافته و می‌تواند کالایش را به قیمتی بالاتر به فرد دیگری بفروشد، ممکن است به تعهدات خود عمل نکند. لذا قراردادهای فوروارد در عمل از ضمانت اجرایی کافی برخوردار نیستند و وجود ریسک نکول باعث ایجاد تفاوت بین قیمت قرارداد فوروارد و آتی می‌شود و به عبارت دیگر اگر ریسک نکول در قرارداد فوروارد از بین برود قیمت قرارداد فوروارد و آتی برابر خواهند شد. البته طرفین مجازند برای کاهش ریسک نکول، در متن قرارداد تعهد نمایند در صورتی که تفاوت بین قیمت نقدی کالای معامله شده با قیمت توافق شده در قرارداد بیش از یک مقدار مشخص باشد، یکی از طرفین قرارداد که انگیزه نکول دارد مبلغ مشخصی را به عنوان ضمانت به طرف مقابل پرداخت نماید.

قراردادهای فوروارد در بازارهای فرابورس ( OTC ) معامله می‌شوند . بازارهای فرابورس ( OTC ) برخلاف بورس‌ها ، از نظر فیزیکی مکان معینی ندارند. این بازارها به صورت شبکه‌ای مبتنی بر ارتباطات تلفنی و رایانه‌ای هستند که معامله‌گرانی را به همدیگر مرتبط می‌سازند که نمی‌توانند به طور حضوری با هم ارتباط برقرار کنند. در بازار فرابورس ( OTC )، بیشتر معاملات بین موسسات مالی و یا بین یک موسسه مالی و شرکت مشتری آن، صورت می‌گیرد. معمولاً، مکالمات در بازارهای فرابورس ضبط می‌شوند و در دعاوی حقوقی یا در موارد اختلاف‌برانگیز بین معامله‌کنندگان، مورد استناد قرار می‌گیرند. شرایط قرارداد فوروارد را بورس تعیین نمی‌کند و معامله‌گران به راحتی می‌توانند در گفتگوی مستقیم با یکدیگر و در راستای رفع نیازهای خود به راه‌حل‌های بهینه برسند.

قرارداد سلف

قرارداد سلف یکی از انواع قراردادهای اسلامی است که تعریف فقهی آن به روایت دکتر حجت‌الاسلام سید عباس موسویان که در سمینار ابزارهای مالی اسلامی مطرح گردید، عبارت است از :

"اگر در قرارداد بيع براي تحويل مبيع مدت تعيين شود معامله را بيع سلف يا سلم مي‏گويند و در آن شرايطي معتبر است:

1. جنس و اوصاف مبيع بايد به گونه ‏اي توصيف شود که جهالت برطرف شود.

2. مقدار مبيع از جهت وزن، پيمانه، عدد و . معين باشد.

3. سررسيد تحويل مبيع مشخص و مضبوط باشد.

4. مشتري قبل از ترک مجلس کل ثمن را بپردازد.

5. مکان تحويل مبيع را معين کنند.

6. کالاي خريداري شده را، قبل از سررسيد، نمي‏توان فروخت، نه به خود فروشنده و نه به غير او، بعد از سررسيد فروش آن جايز است، به جنس ثمن اول باشد يا به غير آن، مساوي ثمن اول باشد يا نباشد، مادامي که مستلزم رباي معاملي نشود.

7. درسررسيد اگر بايع به دلايلي چون نبودن کالا، نتواند مبيع را تحويل دهد، خريدار مخير است که معامله را فسخ کرده ثمن را پس بگيرد يا منتظر باشد تا بايع متمکن از پرداخت شود، خريدار نمي‏تواند بايع را ملزم به پرداخت قيمت کالا در سررسيد نمايد."

اما در بند 14 ماده 1 آیین‌نامه معاملات بورس کالای ایران قرارداد سلف به صورت زیر تعریف شده است :

"قرارداد سلف: قراردادي است كه براي خريد يا فروش يك فلز و تحويل در زمان مشخص در آينده و با قيمت معين منعقد مي‌شود و تمام بهاي آن، هنگام معامله پرداخت مي‌گردد. اين نوع قراردادها تا رسيدن موعد تحويل فلز، قابل معامله مجدد در بورس کالا نمي‌باشند."

وجوه اشتراک قرارداد فوروارد و قرارداد سلف

وجوه اشتراک قرارداد فوروارد با قرارداد سلفی که در آیین‌نامه معاملات بورس کالای ایران تعریف شده است عبارتند از:

1. هر دو نوع قرارداد فوروارد و سلف توافق‌نامه‌ای برای خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص هستند،

2. در هر دو قرارداد فوروارد و سلف پرداخت مبلغ قرارداد توسط خریدار یک‌بار انجام می‌شود،

3. در هر دو قرارداد فوروارد و سلف استاندارد خاصی برای موعد تحویل کالا وجود ندارد،

4. اکثر قراردادهای فوروارد و سلف به تحویل فیزیکی منجر می‌شوند.

وجوه افتراق بین قرارداد فوروارد و قرارداد سلف

وجوه افتراق بین قرارداد فوروارد و قرارداد سلفی که در آیین‌نامه معاملات بورس کالای ایران تعریف شده است عبارتند از:

1. قرارداد فوروارد در بازارهای فرابورس ( OTC ) انجام می‌شود در حالی که قرارداد سلف در رینگ معاملاتی بورس کالای ایران معامله می‌شود.

2. در قرارداد فوروارد دو طرف در یک چانه‌زنی مستقیم مفاد قرارداد را تدوین می‌کنند در حالی که در قرارداد سلف عرضه‌کننده کالا شرایط خود را براساس ضوابط حاکم بر بورس کالای ایران تدوین می‌کند و خریدار دخالتی در تعیین شرایط قرارداد ندارد.

3. قرارداد فوروارد بیشتر با هدف پوشش ریسک منعقد می‌شود در حالی که قرارداد سلف با هدف تامین مالی عرضه‌کننده در کنار پوشش ریسک منعقد می‌شود.

4. در قرارداد فوروارد پرداخت مبلغ قرارداد توسط خریدار در تاریخ سررسید قرارداد انجام می‌شود در حالی که در قرارداد سلف پرداخت مبلغ فوق در زمان انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد، بنابراین در قرارداد سلف به دلیل اینکه خریدار کل مبلغ قرارداد را در زمان عقد قرارداد به فروشنده پرداخت می‌کند، با هر انگیزه‌ای و تحت هر شرایطی امکان نکول قرارداد توسط فروشنده وجود ندارد، در حالی که در قرارداد فوروارد به دلیل اینکه هیچ پرداختی توسط طرفین در زمان انعقاد قرارداد صورت نگرفته است، فروشنده و خریدار با هر انگیزه‌ای امکان نکول قرارداد را دارند.

5. در قرارداد فوروارد نیازی به استانداردسازی دارایی پایه و تدوین قوانین و رویه‌های گسترده نمی‌باشد ولی در قرارداد سلف، دارایی پایه باید مطابق با استانداردهای تعیین‌شده در امیدنامه درج و پذیرش کالا باشد.

6. در زمان سررسید اگر قیمت توافق شده در قرارداد بیشتر از قیمت بازار باشد:

• در قرارداد سلف با وجود اینکه خریدار انگیزه لازم برای نکول قرارداد را دارد ولی به دلیل اینکه در زمان عقد قرارداد کل مبلغ قرارداد توسط خریدار به فروشنده پرداخت شده است، امکان نکول قرارداد توسط خریدار وجود ندارد و از سوی دیگر فروشنده از بابت تغییرات قیمت، انگیزه‌ای برای نکول قرارداد ندارد.

• در قرارداد فوروارد به دلیل اینکه در زمان عقد قرارداد هیچ وجهی توسط خریدار به فروشنده پرداخت نشده است، امکان و انگیزه نکول قرارداد به دلیل تغییرات قیمت، توسط خریدار وجود دارد و فروشنده از بابت تغییرات قیمت انگیزه‌ای برای نکول قرارداد ندارد.

7. در زمان سررسید اگر قیمت توافق شده در قرارداد کمتر از قیمت بازار باشد:

• در قرارداد سلف امکان و انگیزه نکول قرارداد توسط فروشنده از بابت تغییرات قیمت وجود دارد و امکان و انگیزه نکول قرارداد از بابت تغییرات قیمت توسط خریدار وجود ندارد.

• در قرارداد فوروارد امکان و انگیزه نکول توسط فروشنده از بابت تغییرات قیمت وجود دارد ولی انگیزه نکول قرارداد از بابت تغییرات قیمت توسط خریدار وجود ندارد.

مآخذ:

- مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، جان هال، تفاوت بورس کالا با فرابورس ترجمه سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی، بخش تحقیقات شرکت کارگزاری مفید، 1384

- آیین‌نامه معاملات شرکت بورس کالای ایران

- متن سخنرانی آقای دکتر سید عباس موسویان، سمینار آشنایی با ابزارهای مالی اسلامی، مورخ 1388 /5/7، سالن همایش‌های مرکز مطالعات بهره‌وری نیروی انسانی

منبع: معاونت اقتصادي و پشتيباني شرکت بورس کالای ایران، واحد مديريت مطالعات اقتصادي، برنامه‌ريزي و آموزش، شماره مسلسل: 88207.

تفاوت بورس با فرابورس چیست؟

بورس و فرابورس زیرمجموعه هایی از بازار سرمایه می باشند اما شرایط ورود شرکت ها به بازار بورس مشکل تر از فرابورس است. به عبارت دیگر، سهام قابل معامله در بازار بورس شفافیت عملکرد بیش تری نسبت به سهام عرضه شده در بازار فرابورس دارند و از درجه اطمینان بالاتری برخوردار می باشند. به […]

بورس و فرابورس زیرمجموعه هایی از بازار سرمایه می باشند اما شرایط ورود شرکت ها به بازار بورس مشکل تر از فرابورس است. به عبارت دیگر، سهام قابل معامله در بازار بورس شفافیت عملکرد بیش تری نسبت به سهام عرضه شده در بازار فرابورس دارند و از درجه اطمینان بالاتری برخوردار می باشند.

به گزارش پایگاه خبری ملک هفت، بررسی هاحاکی از این است که حمایت های دولت از بورس همچنان ادامه دارد به طوری که احراز هویت در سامانه سجام به صورت غیر حضوری انجام می شود، بخشی از سهام عدالت آزاد سازی شده و قابل معامله می باشد. همچنین سهام شرکت های دولتی نیز در بورس ارائه شده اند. اخیراً نیز طرح بورس املاک و عرضه مسکن متری در دست اجرا می باشد. با توجه به برجسته شدن اخبار مربوط به بورس در ماه های اخیر و تمایل افراد به معامله ی سهام عدالت خود، به نظر می رسد که داشتن اطلاعاتی در خصوص بورس، فرابورس و ویژگی های آن ها ضرورت داشته باشد؛ بنابراین در ادامه به توضیح این موارد پرداخته می شود.

تعریف بازار بورس

بازار بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف تفاوت بورس کالا با فرابورس خرید و فروش می گردد. در صورتی که دارایی های مالی یا دارایی های کاغذی مانند سهام و اوراق مشارکت مورد معامله قرار گیرد، به آن بازار بورس اوراق بهادار گفته می شود. اگر مورد معامله، دارایی های واقعی یا کالاهای فیزیکی باشد به آن بورس کالا گفته می شود. ضمناً بورسی که در آن، ارزهای مختلف دنیا مورد معامله قرار می گیرد بورس ارز یا فارکس نامیده می شود.

در ایران بازار بورس به سه بخش اوراق بهادار، کالا و انرژی تقسیم بندی می شود و بورس ارز هنوز در ایران راه اندازی نشده است. همچنین سازمان بورس اوراق بهادار بر فعالیت های شرکت های بورس کالا و بورس اوراق بهادار نظارت کامل دارد.

تعریف بازار فرابورس

فرابورس نیز بازاری مشابه بازار بورس می باشد که قیمت گذاری در آن بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می شود. شرایط پذیرش شرکت ها و انجام معامله در این بازار ساده تر از بازار بورس می باشد که منجر شده این بازار عاملی کمک کننده و مؤثر جهت تأمین مالی اقتصاد کشور باشد. به عبارت دیگر شرکت های کوچک تر نیز که مجوز ورود به بازار بورس را ندارند می توانند سهام خود را در بازار فرابورس عرضه نمایند. مهم ترین نقش فرابورس، سازماندهی بنگاه های اقتصادی برای تأمین مالی به وسیله ی بازار سرمایه می باشد. شایان ذکر است که فعالیت های شرکت های فرابورس نیز کاملا تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار می باشد.

مقایسه بازار بورس و فرابورس

یکی از تفاوت های بازار بورس و فرابورس به نوع دسته بندی بازارها ارتباط دارد. به طوری که، بازار بورس به دو بازار اول و دوم دسته بندی می شود و بازار اول شرایط پذیرش مشکل تری دارد. در صورتی که شرکتی در بازار اول باشد اما وضعیت قابل قبولی نداشته باشد به بازار دوم منتقل می شود. از سوی دیگر شرکتی که در بازار دوم بوده اما تفاوت بورس کالا با فرابورس عملکرد مناسبی داشته باشد به بازار اول انتقال می یابد. این در حالی است که اگر شرکتی در بازار دوم عملکرد مناسبی نداشته باشد از بازار اخراج می گردد.

بازار فرابورس اما شامل ۵ بازار اول، دوم، سوم، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار پایه می باشد؛ البته در ایران بازار فرابورس تنها شامل بازارهای اول، دوم و پایه است. در بازار اول، شرکت های سهامی عام که شرایط ورود به این بازار را دارند سهام خود را عرضه می کنند.

در بازار دوم نیز سهام شرکت های سهامی عام مبادله می شود اما شرایط ورود به آن ساده تر می باشد. شرکت هایی که شرایط ورود به بازارهای اول و دوم فرابورس را دارند به این بازارها راه می یابند و شرکت هایی که شرایط مورد نیاز را نداشته باشند وارد بازار پایه می شوند.

شرایط پذیرش شرکت ها در بازار بورس و فرابورس

تفاوت دیگر بورس و فرابورس مربوط به شرایط پذیرش شرکت ها در این دو بازار می باشد. معیارهای مورد بررسی برای پذیرش شرکت ها در بورس و فرابورس شامل حداقل سرمایه ثبت شده شرکت، حداقل سهام شناور، حداقل تعداد سهام داران، حداقل سابقه فعالیت شرکت، زیان انباشته، نسبت حقوق سهامداران به کل دارایی ها و سودآوری می باشد.

حداقل سرمایه ثبت شده بازار اول بورس بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. بازار دوم بورس نیز نیاز به سرمایه ثبت شده ۲۰ میلیارد تومانی دارد. در حالیکه سرمایه ثبت شده بازار اول و دوم فرابورس به ترتیب ۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان می باشد.

حداقل سهام شناور بازار اول بورس ۱۵ تا ۲۰ درصد در نظر گرفته شده است. این رقم برای بازار دوم بورس ۱۰ درصد می باشد. در حالیکه حداقل سهام شناور بازار فرابورس اول و دوم به ترتیب ۱۰ و ۵ درصد می باشد.

حداقل تعداد سهامداران برای بازار اول بورس بین ۷۵۰ تا ۱۰۰۰ نفر و برای بازار دوم بورس ۲۵۰ نفر در نظر گرفته شده است. در صورتی که حداقل تعداد سهامداران برای بازار اول فرابورس ۲۰۰ نفر می باشد.

حداقل سابقه فعالیت شرکت برای ورود به بازار اول بورس ۳ سال و برای ورود به بازار دوم بورس ۲ سال می باشد. برای ورود به بازار اول و دوم فرابورس به ترتیب ۲ و ۱ سال سابقه فعالیت مورد نیاز است.

برای ورود به بازارهای اول و دوم بورس و نیز بازار اول فرابورس، شرکت نباید زیان انباشته داشته باشد. اما برای ورود به بازار دوم فرابورس چنین شرطی وجود ندارد اما لازم است که شرکت مورد نظر برنامه مناسبی برای خروج از زیان داشته باشد.

نسبت حقوق سهامداران به کل دارایی ها برای ورود به بازار اول بورس بین ۲۰ تا ۳۰ و برای ورود به بازار دوم بورس ۱۵ می باشد. همچنین این نسبت برای ورود به بازار اول فرابورس باید ۱۵ باشد.

برای ورود به بازار اول بورس باید ۲ تا ۳ دوره منتهی به پذیرش، سودآور باشد، برای ورود به بازار دوم بورس و بازار اول فرابورس لازم است که ۱ دوره منتهی به پذیرش، سودآور باشد.

رونق بازار بورس

نگاهی به اخبار مسکن در پایگاه خبری ملک هفت نشان می دهد که برای رونق یافتن بازار بورس لازم است که از معامله ی سهام ریسکی در بازار سرمایه جلوگیری شود، سهام به قیمت حقیقی خود عرضه شوند، قیمت ها در جهت توسعه ی شرکت مورد نظر پیش برود و دولت سهام شرکت های معتبر و سودآور را در بازار سرمایه عرضه نماید.

معرفی بازار بورس و انواع آن در ایران و ویژگی‌های مهم هریک

بازار بورس سال‌ها است که در کشور تشکیل شده است و فعالان زیادی در ایران درگیر این بازار هستند. تا قبل از اعطای سهام عدالت به مردم، برآوردها حاکی از آن بود که چیزی در حدود پنج میلیون ایرانی در بازار بورس فعال بودند؛ اما اعطای سهام عدالت و به دنبال آزادسازی سهام در سال 1399 منجر به این شد که به یکباره جمع سهام‌داران بازار بورس ایران به عددی نزدیک 50 میلیون نفر برسد. این مسئله در کنار تمام نقاط مثبتی که به همراه دارد و موجب تعمیق بازار سرمایه در بطن جامعه ایرانی می‌شود، نقاط ضعفی را نیز به دنبال دارد. از جمله این نقاط ضعف ورود طیف گسترده‌ای از مردم به بازار است، در حالی که آشنایی مقدماتی با انواع بازار بورس در ایران ندارند.

این مسئله تا حدودی باعث ایجاد مشکلات در بازار می‌شود؛ بنابراین باید نسبت به افزایش آگاهی عمومی در خصوص انواع بازار بورس در ایران نیز تلاش کرد. در این مقاله سعی داریم تا نگاهی مختصر به روند شکل‌گیری بازار بورس در ایران داشته باشیم. پس از آن به معرفی انواع بازار بورس در ایران و همچنین بررسی ویژگی‌های هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم. در پایان این مقاله، تصویر نسبتاً کاملی از آنچه در بازار بورس ایران در جریان است، برای خوانند ترسیم می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید.

بازار بورس چیست؟

داستان بازار بورس از زمانی شکل گرفت که تعدادی از بازرگانان و تجار با دو مشکل اساسی مواجه شدند:‌

1- مشکل تأمین مالی برای اجرای برنامه‌های اقتصادی در بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی به یک چالش جدی تبدیل شده بود و همه تجار و صاحبان کسب‌وکارها به دنبال راهی برای حل این چالش مهم بودند تا با جبران کمبود منابع برنامه‌های اقتصادی و توسعه کسب‌وکارها را به‌پیش ببرند.

2- در برهه‌ای از زمان بازرگانان با ضررهای هنگفتی مواجه می‌شدند که حتی گاهی اوقات منجر به ورشکستگی کامل آن‌ها می‌شد. برای این منظور آن‌ها به دنبال شرکایی بودند که بخشی از بار ضرر و سود کارهای خود را با آن‌ها شریک شوند تا فشار روی دوش‌شان کمتر شود و بتوانند مشکلات را تحمل کنند.

این دو مسئله به مرور زمان باعث تشکیل شرکت‌های سهامی شد. زمانی که تعداد شرکت‌های سهامی رو به افزایش گذاشت، کشورها تصمیم گرفتند با ایجاد بازارهای یکپارچه سروسامانی به فعالیت شرکت‌های سهامی عام بدهند. از دل این تصمیم، بازار بورس بیرون آمد؛ بنابراین بازار بورس، مجموعه‌ای است که شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی از طریق آن با عرضه سهام شرکت خود، کار تأمین مالی را انجام می‌دهند و به این ترتیب برنامه‌های اقتصادی خود را به‌پیش می‌برند. در ادامه پس از بررسی تاریخچه تشکیل بورس در ایران، به معرفی انواع بازار بورس در ایران می‌پردازیم.

تاریخچه تشکیل بازار بورس در ایران

داستان شکل‌گیری بازار بورس در ایران به سال 1315 شمسی برمی‌گردد. زمانی که یک کارشناس مالی بلژیکی به‌منظور انجام مطالعات مربوط به تشکیل بازار بورس به ایران وارد شد. پایان کار این فرد مصادف شد به آغاز جنگ جهانی دوم و در نتیجه اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران به طور کامل برهم خورد. در نتیجه پرونده تشکیل بورس ایران حدود 25 سال به تعویق افتاد. در سال 1341 مجدداً پرونده تشکیل بازار سهام در وزارت بازرگانی باز شد و با همکاری یک تیم بلژیکی اساسنامه تشکیل بورس ایران آماده شد. پس از آن در سال 1345 این اساسنامه به تصویب مجلس شورای ملی رسید و برای اجرا به وزارت بازرگانی و بانک مرکزی ابلاغ شد.

در نهایت با طی یک مسیر پرفراز و نشیب، سال 1347 نخستین بازار بورس ایران آغاز به کار کرد و از آن زمان به این طرف، بورس ایران روزهای خوب و بد بسیار زیادی را تجربه کرده است. صحبت بیشتر در خصوص تاریخ بازار بورس ایران نیاز به مجال دیگری دارد. در ادامه به معرفی انواع بازار بورس در ایران می‌پردازیم.

انواع بازار بورس در ایران

در حال حاضر چهار بازار بزرگ و معتبر بورس در ایران فعال است که سال‌ها از زمان آغاز فعالیت آن‌ها می‌گذرد. این چهار بورس عبارتند از:

1- بورس اوراق بهادار

در ادامه قصد داریم تا ویژگی‌های انواع بازار بورس در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.

بورس اوراق بهادار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

آن بخش از بازار بورس که بیشتر مردم و سرمایه‌گذاران در آن فعالیت می‌کنند، همین بازار بورس اوراق بهادار است. در این بازار سهام شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در کنار اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود. آن چیزی که اصطلاحاً در جامعه تحت عنوان بازار بورس شناخته می‌شود، در واقع همین بازار بورس اوراق بهادار است. در عین حال قدیمی‌ترین بازار در بین انواع بازار بورس در ایران نیز همین بورس اوراق بهادار است که در سال 1347 به طور رسمی آغاز به کار کرد.

چند سال قبل که زیرساخت‌های فعلی برای خرید و فروش آنلاین سهام و اوراق در بورس اوراق بهادار فراهم نشده بود، سهام‌داران و فعالان بازار معمولاً در یک مکان دور هم جمع می‌شدند و جریانات بازار را زیر نظر می‌گرفتند. خرید و فروش به‌صورت کاملاً سنتی و دستی صورت می‌گرفت و این مسئله شاید یکی از مهم‌ترین موانع توسعه بورس اوراق بهادار به شمار می‌رفت. سرانجام با ایجاد زیرساخت‌های مناسب امکان خرید و فروش سهام از طریق کارگزاری‌های آنلاین فراهم تفاوت بورس کالا با فرابورس شد و به این ترتیب گام بزرگی به سمت فراگیر شدن بورس اوراق بهادار در کشور برداشته شد.

برای فعالیت در این بازار نیاز به دو چیز است:

1- داشتن کد معاملاتی بورس که با ثبت‌نام در سامانه سجام این کد قابل دریافت است.

2- ثبت‌نام در یک کارگزاری آنلاین بورس اوراق بهادار به‌منظور فعالیت در بازار به‌صورت آنلاین

البته بازار بورس اوراق بهادار به دو دسته بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود که تفاوت این دو بازار در قوانین حاکم بر آن‌ها است. معمولاً راهیابی شرکت‌های داوطلب برای فعالیت در بازار اولیه بورس اوراق بهادار نیازمند رعایت قوانین سخت‌گیرانه‌تری است. فعالیت بازار بورس اوراق بهادار نیز از روز شنبه تا چهارشنبه (به غیر از روزهای تعطیل رسمی) است.

معرفی فرابورس و نگاهی به کاربرد این بازار

در ادامه بحث از انواع بازار بورس در ایران، به فرابورس می‌رسیم. راهیابی شرکت‌ها به بورس اوراق بهادار نیازمند برخورداری از حداقل‌هایی از استاندارد شفافیت عملکرد و همچنین سودآوری است. اگر یک شرکت تمایل به عرضه سهام داشته باشد اما موفق به ارائه اسناد شفاف‌کننده کافی نباشد یا سودآوری آن به‌مراتب در مقایسه شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار کمتر باشد، این شرکت باید در فرابورس به کار خود ادامه دهد. در فرابورس قوانین فعالیت شرکت‌ها نسبت به بورس اوراق بهادار راحت‌تر است.

بازار فرابورس در ایران بسیار جوان است و در سال 1388 فعالیت خود را آغاز کرده است. فرابورس به‌نوعی سکوی پرتاب شرکت‌هایی قلمداد می‌شود که می‌خواهند در بورس اوراق بهادار فعالیت کنند. این شرکت‌ها با ورود به فرابورس بخشی از مشکلات تأمین مالی خود را برطرف می‌کنند و در کنار آن تلاش می‌کنند تا با کسب استانداردهای مورد نیاز بورس اوراق بهادار به این بازار راه پیدا کنند.

دسته‌بندی بازار فرابورس

علاوه بر اینکه انواع بازار بورس در ایران به چهار دسته تقسیم می‌شود، هر کدام از این چهار دسته نیز زیرمجموعه‌هایی دارند که موجب می‌شود فعالیت آن‌ها سروشکل بهتری پیدا کند. در همین راستا فرابورس سه زیرمجموعه دارد که عبارتند از:‌

1- بازار اول: بازار اول به بازاری گفته می‌شود که دامنه نوسان سهم‌ها در طول یک روز در آن 5 درصد است. به این معنی که سهام یک شرکت در طول هر روز می‌تواند 5 درصد افزایش یا کاهش قیمت را تجربه کند. البته این اعداد ممکن است در مقاطعی با تصمیم شورای عالی بورس دستخوش تغییر شود. همچنین در بازار اول فرابورس حجم مبنایی برای معاملات تعیین نمی‌شود. منظور از حجم مبنا هم آن است که برای آنکه قیمت پایانی یک سهم در عدد خاصی تثبیت شود، باید حجم معاملات در آن قیمت از یک حداقلی عبور کند. لازم به ذکر است که عمده شرکت‌های فعال در فرابورس در بازار اولی قرار می‌گیرند.

مطابق قانون برای فعالیت در بازار اول فرابورس باید حداقل سرمایه شرکت 1 میلیارد تومان، حداقل سهام شناور 10 درصد و حداقل تعداد سهام‌داران 200 نفر باشد و 2 سال از زمان بهره‌برداری از شرکت سپری شده باشد.

2- بازار دوم: این بازار مختص شرکت‌های سهامی عام است که به‌تازگی تأسیس شده‌اند و قصد تأمین مالی برای فعالیت‌های خود را دارند. همچنین شرکت‌های زیان‌ده فرابورس و شرکت‌های سهامی خاصی که به دنبال جذب سرمایه بیشتر برای تبدیل‌شدن به سهامی عام هستند نیز در این بازار قرار می‌گیرند. همان‌طور که مشاهده می‌کنید این بازار در مقایسه با بازار اول فرابورس از شرکت‌های ضعیف‌تری تشکیل شده است.

مطابق قانون برای فعالیت در بازار دوم فرابورس باید حداقل سرمایه شرکت نیم میلیارد تومان، حداقل سهام شناور 5 درصد و 1 سال از زمان بهره‌برداری از شرکت سپری شده باشد.

3- بازار پایه: این بازار که تعداد شرکت‌های کمی در آن فعالیت می‌کند، به رنگ زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود و دامنه نوسان در هریک از آن‌ها به ترتیب 3، 2 و 1 درصد است.

در حال حاضر روزها و ساعات کاری بازار فرابورس ایران نیز مشابه بازار بورس اوراق بهادار است.

با بورس کالا آشنا شوید

سومین بازار از انواع بازار بورس در ایران، بورس کالا نام دارد. این بازار محلی برای خرید و فروش سهام کالا‌های مختلف است. این بازار یک ظرفیت بسیار مناسب برای تولیدکنندگانی است که قصد دارند، محصولات خود را به طور مستقیم در بازار به مصرف‌کنندگان بفروشند. کالاهای متنوعی در حال حاضر در بورس کالا عرضه می‌شود و این ظرفیت وجود دارد که با عرضه برخی کالاهای دیگر در این بازار، هم به شفافیت در نظام توزیع کالا در کشور اضافه شود و هم محصولات به دست مصرف‌کننده واقعی با قیمت بازار برسد.

در حال حاضر انواع کالاهای خام و فرآوری نشده‌ای مانند فلزات (به‌خصوص فولاد)، زعفران، گندم، برنج و … در بورس کالا عرضه می‌شود. قوانین و مقررات نظارتی در بازار بورس کالا تصویب شده است تا به این ترتیب از حقوق تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان صیانت شود و اجازه شکل‌گیری بازار سیاه در بورس کالا داده نشود. تجربه عرضه محصولات مختلف در بورس کالا، تجربه مثبت و درخشانی بوده است و شفافیت به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد این بازار در توزیع کالاهای مهم و حساس به شمار می‌رود.

قراردادهای مختلفی در این بازار قابل انعقاد است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

1- قرارداد نقدی

در این قرارداد، خریدار تمام مبلغ قرارداد به همراه کارمزد کارگزاری را در به‌صورت نقد پرداخت می‌کند و فروشنده باید حداکثر ظرف سه روز کالای خریداری شده را به او تحویل دهد.

2- قرارداد سلف

در این قرارداد تمام هزینه خرید کالا توسط خریدار پرداخت می‌گردد و در مقابل فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ معینی کالا را به خریدار تحویل دهد که بر مبنای توافق بین طرفین تعیین می‌شود.

3- قرارداد نسیه

در این قرارداد کالا به‌صورت فوری به خریدار تحویل داده می‌شود و در مقابل او متعهد می‌شود که در سررسید معینی مبلغ خرید کالا را به فروشنده تحویل دهد.

4- قرارداد آتی

در این قرارداد فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد؛ در مقابل، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد. برای این که هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند، باید مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین اولیه توسط هر دو مرجع قانونی پرداخت شود.

5- قرارداد سلف استاندارد

در این قرارداد مقدار معین از یک کالا مبتنی بر متن یک قرارداد در مهلت معینی باید به خریدار تحویل داده شود و تسویه حساب نیز مبتنی بر متن قرارداد صورت می‌گیرد.

6- قرارداد اختیار معامله

همان‌طور که از اسم این قرارداد مشخص است، در آن اختیار خرید یا فروش مقدار معینی از کالا به یک خریدار یا فروشنده اعطا می‌شود.

بورس انرژی چیست و چه کاربردی دارد؟‌

چهارمین نوع از انواع بازار بورس ایران، بورس انرژی نام دارد. بورس انرژی را می‌توان زیرمجموعه‌ای از بورس کالا نام‌گذاری کرد که در واقع در آن حامل‌های انرژی (نفت، گاز، برق و …) و برخی اوراق مبتنی بر آن‌ها خرید و فروش می‌شود. در بین انواع بازار بورس ایران، بورس انرژی جوان‌ترین بازار به شمار می‌رود که در سال 1391 کار خود را با هدف ایجاد شفافیت و همچنین نقدشوندگی بالا در عرضه حامل‌های انرژی آغاز کرد. فعالیت این بورس نقش مهمی در انحصار زدایی بازار انرژی ایران داشت و با توجه به منابع عظیم انرژی در ایران، نقش مهمی را در آیند بازارهای مالی کشور ایفا خواهد کرد.

انجام معاملات در بازار بورس تفاوت بورس کالا با فرابورس انرژی شرایط خاص و ویژه‌ای دارد. برای مشتریان حقیقی محدودیت‌های زیادی در این بازار در نظر گرفته شده است و معمولاً فضای این بازار برای فعالان حقوقی و شرکت‌ها است.

کلام پایانی

در این مقاله با انواع بازار بورس در ایران آشنا شدیم. برای فعالیت در همه این بازارها باید ابتدا در سامانه سجام ثبت‌نام صورت بگیرد و پس از احراز هویت تفاوت بورس کالا با فرابورس کد معاملاتی دریافت شود. سپس با ثبت‌نام در یک کارگزاری آنلاین، امکان فعالیت در بازار فراهم می‌شود. نکته مهم این است که فعالیت در انواع بازارهای بورس در ایران مختص طیف‌های خاصی از مردم است. همان‌طور که اشاره کردیم بخش اعظم فعالان بورس ایران در بورس اوراق بهادار و سپس فرابورس فعالیت می‌کنند.

آگاهی و شناخت کافی از بازارهای مالی شرط اول برای حضور در انواع بازار بورس در ایران به شمار می‌رود. ما در فینوتیپس در کنار شما هستیم تا قدم‌به‌قدم به سمت تبدیل‌شدن به یک معامله‌گر موفق حرکت کنیم. آموزش‌های فینوتیپس در کلاب‌هاوس را دنبال کنید تا از طریق گفتگو و تعامل با هم فعالیت در بازار بورس ایران را به‌خوبی یاد بگیریم. در کلاب‌هاوس به سوالات شما عزیزان نیز پاسخ می‌دهیم. فینوتیپس یک بستر نوآورانه برای آموزش فعالیت در بازارهای مالی است.

بازار دوم فرابورس ایران کجاست و چه معیاری دارد؟

از سال 1346 بورس ایران به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کـرد و پس از پس آن به مرور بازارهای دیگر مانند فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی به عنوان زیر مجموعه به بورس اضافه شدند.

خود بازار فرابورس 4 زیر مجموعه دارد که عبارت از بازار اول، بازار دوم، بازار سوم و بازار پایه فرابورس هستند. در این مطلب در مورد بازار فرابورس، تفاوت بازار اول و بازار دوم فرابورس ایران، چگونگی ایجاد و معیارهای پذیرش شرکت‌ها در بازار دوم فرابورس ایران توضیحاتی به شما ارائه خواهیم کرد.

بازار فرابورس ایران کجاست؟

بازار فرابورس فعالیت خود را در سال 137 و به صورت مجزا از بورس تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار آغاز کرده است ولی ساختار آن شباهت زیادی به بورس دارد.

البته بازار فرابورس با بورس یک تفاوت اصلی نیز دارد و آن شرایط پذیرش شرکت‌ها است. شرایط پذیرش شرکت‌ها در بورس سخت‌گیرانه‌تر است و شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس ملزم به ارائه گزارشات بیشتری از عملکرد خود در طی سال هستند.

به دلیل همین شرایط سخت بورس، شرکت‌هایی که مایل به فعالیت در بازار سرمایه ایران هستند ولی شرایط ورود به بورس را ندارند، می‌توانند برای ورود به بازار فرابورس اقدام کنند و از قوانین آسان‌تر فرابورس نسبت به بورس استفاده کنند.

در واقع فرابورس برای شرکت‌های متقاضی ورود به بازار سرمایه این امکان را فراهم می‌کند تا با شرایط پذیرش آسان‌تر وارد این بازار شده و از تمام مزایای شرکت‌های عضو بازار سرمایه بهره‌مند گردند.

بازار اول و بازار دوم فرابورس ایران چه تفاوتی دارند؟

به منظور پذیرش در بازار اول و دوم فرابورس لازم است شرکت‌ها پس از تدوین امیدنامه مدارک و مستندات لازم مربوط به شرکت را به بازار سرمایه ارائه دهند. پس از بررسی مدارک و وضعیت مالی شرکت، در صورتی که احراز شرایط لازم توسط بازار سرمایه تایید شود، مجوز ورود به معاملات بازار سرمایه به شرکت داده می‌شود.

بازار دوم فرابورس نیز مشابه با بازار اول به منظور انجام معاملات سهام شرکت‌های سهامی عام است، اما شرایط پذیرش در این بازار، از بازار اول منعطف‌تر می‌باشد. در واقع این بازار به منظور مبادله‌ی سهام شرکت‌های زیان‌ده، تازه تاسیس، شرکت‌های سهامی خاص که به دنبال افزایش سرمایه و تبدیل به شرکت سهامی عام هستند و شرکت‌های کوچک پذیرفته شده است. بازار دوم به معامله‌ی سهام شرکت‌‌هایی تخصیص یافته که آخرین سرمایه‌ی ثبت شده‌شان حداقل یک میلیارد ریال بوده و مشمول مادۀ ۱۴۱ لایحه‌ی قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت نشود.

بازار دوم فرابورس ایران چگونه ایجاد شد؟

بانک آرین نخستین بانکی بود که پس از برگزاری مجمع فوق العاده در بازار دوم فرابورس معامله شد. این بانک در سال ۱۳۸۹ اقدام به پذیره نویسی کرد و پس از پذیرش، به عنوان نخستین شرکت در بازار دوم سهام فرابورس معاملات آن انجام شد. همان‌گونه که گفتیم، این بازار به دلیل داشتن شرایط آسان‌تر این امکان را برای شرکت‌های سهامی تازه تاسیس ایجاد کرده که از امکانات بازار سرمایه بهره‌مند گردند. با توجه به الزام قانون در ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه در مورد انجام معاملات کلیه‌ی شرکت‌های سهامی عام در بورس یا فرابورس، امکان فعالیت در بازار سرمایه برای تعداد بیشتری از سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب و کارها فراهم می‌شود.

معیارهای پذیرش شرکت‌ها در بازار دوم فرابورس چیست؟

به منظور پذیرش شرکت‌های متقاضی در بازار دوم فرابورس ایران، احراز شرایط تعیین شده لازم است که این شرایط عبارتند از:

– طی شدن حداقل یک ‌سال از تأسیس شرکت

– شناور بودن حداقل ۵ درصد از سهام ثبت ‌شده شرکت

– دارا بودن حداقل یک میلیارد ریال در آخرین سرمایه ثبت شده‌ی شرکت

– برخورداری شرکت از برنامه عملیاتی مناسب به منظور خروج از شمول ماده 141 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از فانون تجارت در صورتی که شرکت مشمول این ماده باشد، به تشخیص هیئت پذیرش

– عدم وجود دعاوی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی، له یا علیه شرکت

– ارائه آخرین صورت‌های مالی شرکت مطابق با مقررات قانونی، استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی ابلاغ شده توسط سازمان

– انتخاب حسابرس شرکت از میان موسسات حسابرسی معتمد سازمان (در صورت عدم انتخاب حسابرس از بین مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان، لازم است در اولین مجمع عمومی بعد از ثبت نزد سازمان، انتخاب حسابرس جدید از میان مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان صورت گیرد).

– عدم اظهار نظر حسابرس در خصوص آخرین صورت‌های مالی حسابرسی شده به صورت «مردود» یا «عدم اظهار نظر».

– عدم داشتن سابقه محکومیت قطعی کیفری یا تخلفاتی مؤثر (طبق قوانین و مقررات حاکم بر بازار اوراق بهادار) یا سوء شهرت حرفه‌ای توسط اعضای هیات مدیره و مدیرعامل شرکت

– برخورداری شرکت از سیستم اطلاعات حسابداری مطلوب و متناسب با فعالیت خود مطابق اظهارنظر حسابرس، و برخورداری از شرایط پذیرش در فرابورس جهت افشاء مناسب اطلاعات.

– در صورت زیان‌ده بودن یا کوچک بودن شرکت نیز، پذیرش آن در بازار دوم فرابورس امکان‌پذیر است.

سخن نهایی

با توجه به شناختی که از دسته‌بندی‌ بازارهای بورس کسب کردیم، بهتر است در اینده به منظور انتخاب سهام برای سرمایه‌گذاری به دسته‌بندی بورس، فرابورس و سایر زیرمجموعه‌های آن نیز توجه لازم صورت گیرد. به طور کلی، با در نظر گرفتن ویژگی‌های بازار اول و بازار دوم فرابورس ایران، سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و حتی بلندمدت در بازار فرابورس قابلیت سوددهی دارد. البته لازمه‌ی سرمایه‌گذاری بهینه و سودده در این بازار، دارا بودن دانش و توانایی تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌ها به منظور انتخاب سهام پربازده می‌باشد.

فرق بین بورس و فرابورس چیست؟

تفاوت اصلی بین بورس و فرابورس شرایط پذیرش شرکت‌ها در این دو بازار است؛ که در بورس شرایط سخت گیرانه‌تر از فرابورس است.

به گزارش سرویس اقتصادی صبح قزوین؛چندسالی می شود که برخی از افراد بنابر شرایط اقتصادی, برای حفظ ارزش سرمایه خود دست به فعالیت‌های اقتصادی و شبه اقتصادی می‌زنند که در این بین یکی از بهترین روش‌ها، ورود به بازار سرمایه است. بورس و فرابورس هر دو زیر مجموعه‌ای از بازار سرمایه هستند.

بازار بورس چیست؟

بورس، بازاری است که قیمت‌گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می‌شود که در ایران به سه بخش اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم می شوند.

به بورسی که در آن دارایی ‌های مالی یا به عبارتی دارایی‌های کاغذی معامله می‌شود، بورس اوراق بهادار و به بورسی که در آن ثروت‌های واقعی یا محصولات فیزیکی خرید و فروش می‌شود، بورس کالا گفته می شود. بورس انرژی هم به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‏‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد.

البته مدل دیگری از بورس به اسم بورس ارز رایج است که هنوز در ایران این بورس راه نیافتاده است.

بازار فرابورس چیست؟

فرابورس مثل بورس بازاری است که در آن سهام شرکت‌ها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری می‌شود. بازا فرابورس فرآیند پذیرش و خرید و فروش در آن راحت تر است و شرکت‌‌های کوچک هم می‌توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.

مهم ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بنگاه های اقتصادی جهت تامین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ از این رو شرکت ها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را دارند و می توانند از تمامی مزایای شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.

فرابورس موجب یکپارچه شدن و هدایت قسمتی از بازار سرمایه که زمینه ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند یا می‌خواهند سریع‌تر به بازار ورود پیدا کنند، شده است. راحت‌تر بودن شرایط پذیرش در این بازار سبب شده دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها کاهش یابد.

همچنین سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد.

فرابورس برای عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نام‌های بازار یک، بازار دو، بازار سه (عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه رایج هستند.

آیا خرید سهام در بازار بورس و فرابورس تفاوتی دارد؟

خرید و فروش در بورس توسط کارگزاران به عنوان متولی اصلی انجام خرید و فروش, انجام می شود. در فرابورس کارگزاران مسئولیت انجام خرید و فروش‌ها را بر عهده دارند. در این بازار کارگزاران حکم واسطه بین تفاوت بورس کالا با فرابورس خریدار و فروشنده داشته و کلیه معاملات سهام و اوراق بهادار در فرابورس از طرف آن‌ها انجام می شود.

معاملات سهام در بازار فرابورس هم از شنبه تا چهارشنبه، ساعت ۹ صبح تا ۱۲.۳۰ انجام می‌شود. البته از ساعت ۸.۳۰ تا ۹ صبح، زمان پیش‌گشایش بازار است و امکان سفارش‌گذاری وجود دارد.

تفاوت بازار بورس و بازار فرابورس چیست؟

تفاوت اصلی بین بورس و فرابورس شرایط پذیرش شرکت‌ها در این دو بازار است. که در بورس شرایط سخت‌ گیرانه‌تر از فرابورس است.

تقسیم بندی‌ بازارها در بورس و فرابورس متفاوت است. فرابورس دارای هفت بازار: اول، دوم، سوم (عرضه)، ابزارهای نوین مالی، پایه، شرکت‌های کوچک و متوسط و ابزار مشتقه است، اما بورس فقط دارای دو بازار اول و دوم است.