تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس

فرابورس

فرابورس، بازاری منعطف بدون داشتن مرکزیت مشخصی می باشد که طرفین از طریق ارتباط الکترونیکی و غیر الکترونیکی به خرید و فروش می پردازند. در واقع، فرابورس بدون هیچ نظارتی خرید و فروش بین دو طرف انجام می پذیرد و الزامی جهت نشر قیمت برای عموم وجود ندارد.

تامین مالی آسان برای شرکت ها جهت اجرای طرح های بزرگ اقتصادی، آسان تر شدن نقد سهام، نقل و انتقال آسان تر سهام ، اعتبار قیمت سهام، اطلاع رسانی به سرمایه گذاران، معافیت مالیاتی، بهره مندی از وثیقه گذاری سهام و تسهیلات بانکی، صدور اوراق مشارکت و گواهی سپرده، خروج آسان از فرابورس و تبدیل شرکت به سهامی خاص از مزایای ورود به فرابورس می باشند.

شرکت های پذیرفته شده در فرابورس

فرابورس دارای پنج بازار می باشد که در بازار اول و دوم پذیرش شرکت های سهامی عام و در بازار سوم عرضه و پذیره نویسی اوراق بهادار و در بازار پایه درج و نقل و انتقال شرکت هایی که طبق بند ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت در سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و امکان پذیرش در یکی از بازارهای بورس و فرابورس را ندارند و در بازار ابزارهای نوین مالی پذیرش سایر اوراق بهادار انجام می پذیرد.

تفاوت بورس و فرابورس

1-فرابورس هیچ مکان خاصی برای گردهمایی داد و ستد کنندگان ندارد ولی بورس در مکان خاصی مستقر است.

2-ساعات کار فرابورس از انعطاف بیشتری برخوردار است و بورس از این انعطاف برخوردار نمی باشد.

3-قوانین فرابورس ناشی از توافق طرفین می باشد.

4-در فرابورس، شرایط معاملات با توافق طرفین صورت می گیرد.

5-فرابورس دارای پنج بازار می باشد و بورس دارای دو بازار است.

6-حد نوسان مجاز برای شرکت های بازار فرابورس، 5 درصد تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس می باشد و برای شرکت های بازار بورس 4 درصد است.

فرابورس؛ بازار خارج از بورس یا شعبه دوم بورس

سید محمدامین حسینی کارشناس حقوقی بازار سرمایه در یادداشتی برای بورس نیوز نوشت:

در قانون بازار اوراق بهادار در بند ۸ از ماده ۱ برای اولین بار حرف از بازار‌های خارج از بورس به میان آمد. در این بند بازار‌های خارج از بورس این چنین تعریف گردید: «بازار‌های خارج از بورس: بازاری است در قالب شبکه ارتباط الکترونیک یا غیر الکترونیک که معاملات اوراق بهادار در آن بر پایه مذاکره صورت میگیرد.» در ادبیات رایج به بازار‌های خارج از بورس، Over-the-counter گفته می‌شود که مخفف آن OTC است.

اما سوال این است که چرا در بازار سرمایه کشور‌های مختلف به دنبال ایجاد بازار‌های خارج از بورس رفته‌اند؟ چرا نیاز بود در کنار بورس یک سری از بازار‌های خارج از بورس داشته باشیم؟ اساسا تفاوت میان بازار بورس و بازار‌های خارج از بورس در چیست؟ آیا در کشورما به تفاوت‌های میان بازار بورس و بازار‌های خارج از بورس توجه شده است؟

در ایران علی رغم اینکه در بند ۸ از ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار عبارت بازار‌های خارج از بورس آمده است، اما در عمل فقط یک بازار خارج از بورس داریم که آن هم شرکت فرابورس می‌باشد. این مساله که فقط یک شرکت مجوز بازار خارج از بورس را داشته باشد، یک نقد جدی است. پس وقتی در ایران می‌گوییم بازار‌های خارج از بورس تنها مصداق عینی و خارجی آن شرکت فرابورس است.

در دنیای امروز هر نهادی که شکل گرفته در پاسخ به یکی از نیاز‌های مهم انسان در امورات مختلف اقتصادی، تجاری، اجتماعی و قضایی و. بوده است. به عنوان مثال بازار سرمایه شکل گرفت تا تولیدکنندگان نیازمند به سرمایه بتوانند سرمایه‌هایشان را از اشخاصی که انباشت سرمایه مازاد دارند، تامین نمایند. بانک، دادگاه‌ها، پلیس، بیمه و. همه در پاسخ به نیاز‌های مختلف بشر بودند. طبیعتا بازار‌های خارج از بورس در پاسخ به یک نیاز مشخص به وجود آمده‌اند. آن نیاز این بود که برخی از تولیدکنندگان شرایط ورود به بازار بورس را نداشتند.

یا اینکه تمایلی به طی کردن مراحل پیچیده و دشوار پذیرش در بورس نبودند بلکه می‌خواستند خیلی سریع‌تر و آسان‌تر با دارندگان سرمایه مازاد ارتباط برقرار کنند. از طرف دیگر دارندگان سرمایه نیز تمایل داشتند به جای دایره انتخاب محدود از میان شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، بتوانند به دایره انتخاب وسیع‌تری دست پیدا کنند. به عبارت دیگر سرمایه داران به دنبال تنوع در انتخاب سهام بودند و تنوع موجود در بازار بورس برای آنان کافی نبود. هرچند سرمایه داران به خوبی می‌دانند شرایط و ضوابط دقیق و دشوار پذیرش شرکت‌ها در بورس باعث کاهش ریسک آن‌ها می‌گردد، اما آن‌ها به دنبال فرصت‌های انتخابی بودند که هرچند به دلیل نداشتن شرایط و ضوابط پذیرش در بورس، ریسک سرمایه گذاری در آنان بیشتر است، اما از سوی دیگر ممکن است سود بیشتری نیز داشته باشند.

این نیاز متقابل در سرمایه گذاران و تولیدکنندگان نیازمند به منابع مالی باعث شد تا بازار‌های خارج از بورس شکل بگیرند.

با نگاهی به بازار نزدک بعنوان مهم‌ترین بازار خارج از بورس در آمریکا متوجه می‌شویم اهداف فوق به خوبی تامین شده است. اما فرابورس ایران در تحقق این اهداف موفقیت چندانی نداشته است. هرچند شرایط پذیرش نسبت به بورس کمی تسهیل شده، اما همچنان فرایند طولانی پذیرش وجود دارد.

از سوی دیگر انحصار بازار‌های خارج از بورس در شرکت فرابورس باعث گردیده فضای رقابتی برای ایجاد تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس بازار‌های متنوع بسته شود. امروزه ما شرکت‌هایی با مارکت کمتر از صد میلیارد تومان را به ندرت در فرابورس می‌بینیم. این مساله نشان می‌دهد فرابورس در جذب شرکت‌های متوسط و کوچک ناموفق بوده است درحالی که یکی از اهداف بازار‌های خارج از بورس حضور شرکت‌های کوچک در این بازار است.

جمیع مطالب فوق ضرورت بازنگری در بازار‌های خارج از بورس و فرابورس را نشان می‌دهد. فرابورس نباید شعبه دوم بورس یا جایی شبیه به آن باشد. بلکه باید به معنای واقعی کلمه یک بازار خارج از بورس باشد که بتواند اهداف بیان شده در یادداشت را تامین کند.

بازار اول و دوم بورس چیست | تفاوت شاخص بازار اول و دوم

امروزه تقریباً اکثر افرادی که بورس را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند به بازده حاصل از سرمایه‌گذاری و سود آن می‌اندیشند شاید کمتر سرمایه‌گذاری بداند تعریف شاخص بورس چیست؟ چند شاخص در بازار وجود دارد؟ منظور از شاخص بازار اول و دوم بورس چیست؟ تفاوت بازار اول و دوم بورس چیست؟ اصلاً فرقی با یکدیگر دارند؟ سهام کدام بازار بهتر است؟ بازار اول بورس بهتر است یا بازار دوم؟ فرق بازار اول و دوم فرابورس چیست ؟

در تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس این مقاله به بررسی تفاوت بازار اول و دوم بورس و اینکه بازار اول بورس بهتر است یا بازار دوم خواهیم پرداخت.

بازار اول (primary market) و دوم(secondary market) بورس چیست؟

فرق بازار اول و دوم بورس چیست ؟ کلمه “بازار” معانی مختلفی می‌تواند تداعی کند، اما تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس در بیشتر اوقات برای اینکه هم بازار اصلی و هم بازار ثانویه را شامل شود، به‌عنوان اصطلاح همه‌گیر استفاده می‌شود. در واقع، “بازار اول” و “بازار دوم” هر دو اصطلاحات متمایزی هستند. در مطلبی دیگر در مورد “بازار بورس چیست” صحبت کرده ایم.

بازار اصلی به تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس بازاری که اوراق بهادار در آن ایجاد می‌شود اطلاق می‌شود، درحالی‌که بازار ثانویه بازاری است که در آن بین سرمایه‌گذاران معامله می‌شود.

دانستن اینکه بازارهای اولیه و ثانویه چگونه کار می‌کنند کلیدی در درک چگونگی معاملات سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار است.

ما به شما تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس کمک خواهیم کرد که چگونگی عملکرد این بازارها و ارتباط آنها با هر یک از سرمایه‌گذاران را درک کنید.

دسته‌بندی بازارها از اقداماتی است که در بورس‌های دیگر نیز اجرا می‌شود. در واقع طبقه‌بندی بازار به بازار اول و دوم و بورس اقدامی است که توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران جهت شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها، مشخص‌شدن میزان نقدشوندگی سهام و درصد شناوری‌شان و … که بر اساس معیارهای مشخصی انجام می‌شود، صورت گرفت.

بازار اول (تابلوی اصلی و فرعی بورس) و بازار دوم چیست؟

بازار اصلی یا اول محلی است که اوراق بهادار ایجاد می‌شود، درحالی‌که بازار ثانویه محلی است که این اوراق توسط سرمایه‌گذاران معامله می‌شود.

در بازار اولیه، شرکت‌ها سهام و اوراق قرضه جدید را برای اولین‌بار به مردم می‌فروشند، مانند عرضه اولیه (IPO).

بازار ثانویه در اصل بازار سهام است و به بورس اوراق بهادار نیویورک، نزدک و سایر صرافی‌های سراسر جهان اشاره دارد.

بازار اولیه

بازار اصلی یا اولیه جایی است که اوراق بهادار ایجاد می‌شود. در این بازار است که شرکت‌ها سهام و اوراق قرضه جدید را برای اولین‌بار به مردم می‌فروشند.

عرضه اولیه یا IPO نمونه‌ای از بازار اولیه است. این معاملات فرصتی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا اوراق بهادار را از بانکی خریداری کنند که پذیره‌نویسی اولیه را برای یک سهام خاص انجام داده است. IPO زمانی اتفاق می‌افتد که یک شرکت خصوصی برای اولین‌بار سهام عمومی را منتشر کند.

این اولین فرصتی است که سرمایه‌گذاران از طریق خرید سهام به سرمایه شرکت کمک می‌کنند. در واقع سرمایه سهام شرکت از وجوه حاصل از فروش سهام در بازار اولیه تشکیل شده است.

به همین ترتیب، مشاغل و دولت‌هایی که می‌خواهند سرمایه بدهی تولید کنند می‌توانند انتشار اوراق قرضه کوتاه‌مدت و بلندمدت در تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس بازار اولیه را انتخاب کنند.

نکته مهمی که باید در مورد بازار اصلی بدانید این است که اوراق بهادار مستقیماً از یک ناشر خریداری می‌شود.

بازار ثانویه

معمولاً از بازار ثانویه برای خرید سهام از بورس سهام، یاد می‌شود. مشخصه معین بازار ثانویه این است که سرمایه‌گذاران بین خود معامله می‌کنند.

یعنی در بازار ثانویه، سرمایه‌گذاران اوراق بهادار منتشر شده را بدون دخالت شرکت‌های صادرکننده معامله می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، اگر به سراغ خرید سهام شرکتی بروید، فقط با یک سرمایه‌گذار دیگر که سهام آن را در اختیار دارد معامله می‌کنید. د ر مورد شاخص بازار دوم بورس بیشتر بخوانید.

بازار فرابورس

تفاوت بازار اول و دوم فرابورس چیست ؟ بعضی اوقات می‌شنوید که از سهمی به‌عنوان سهم بازار فرابورس (OTC) یاد می‌شود. این اصطلاح در اصل به معنای یک سیستم نسبتاً غیر سازمان‌یافته بود که در آن معاملات در یک مکان فیزیکی انجام نمی‌شد. در مقاله ای دیگر به تعریف بازار فرابورس پرداخته ایم .

این اصطلاح به‌احتمال زیاد از معاملات خارج وال‌استریت حاصل شده بود که در طی بازار بزرگ گاو نر در دهه 1920 رونق گرفت، و در آن سهام “بدون نسخه” در مغازه‌های سهام فروخته می‌شد. به‌عبارت‌دیگر، سهام در بورس اوراق بهادار ذکر نشده‌اند، آنها “بدون لیست” بودند.

امروزه، اصطلاح “فرابورس” به‌طورکلی به سهام‌هایی گفته می‌شود که در بورس اوراق بهادار یا بورس سهام معامله نمی‌شوند.

اگرچه سهام یکی از اوراق بهادار است که بیشتر مورد معامله قرار می‌گیرد، اما انواع دیگری از بازارهای ثانویه نیز وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، بانک‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران شرکتی و فردی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و اوراق قرضه را در بازارهای ثانویه خریداری و می‌فروشند.

در بازارهای ثانویه، سرمایه‌گذاران به‌جای اینکه با نهاد صادرکننده با یکدیگر مبادله کنند.

از طریق یکسری معاملات مستقل و درعین‌حال به‌هم‌پیوسته، بازار ثانویه قیمت اوراق بهادار را به سمت ارزش واقعی آنها سوق می‌دهد.

شاخص بازار اول و دوم چیست؟

به‌طورکلی شاخص بورس TEPIX بیانگر سطح عمومی قیمت‌ها می‌باشد. شاخص انواع مختلفی دارد، مانند شاخص کل، شاخص هم‌وزن، شاخص صنعت و…

همان‌طور که گفته شد، شرکت‌ها در دودسته اولیه و ثانویه دسته‌بندی می‌شوند. به همین خاطر شاخص هر یک از بازارها به طور جداگانه نیز به تفکیک بررسی می‌شود.

شاخص بازار اول بیانگر سطح عمومی قیمت شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اول و شاخص بازار دوم نیز بیانگر سطح عمومی قیمت‌های پذیرفته شده در بازار ثانویه یا دوم می‌باشد

شاخص بازار اول و دوم بر اساس درصد بیان می‌شود و با بررسی شاخص بازار اول و دوم و مقایسه آن با شاخص کل بورس متوجه خواهیم شد که بازار به کدام سمت تمایل دارد حرکت کند. هرچند که تأثیر سهام بازار اولیه بر شاخص کل بیش از سهام بازار ثانویه می‌باشد.

به همین خاطر در ارزیابی سهام پورتفوی بورسی علاوه بر توجه به شاخص کل بورس، شاخص بازار اول و دوم را نیز باید مدنظر قرار دهید.

بالا بودن درصد شناوری بیشتر سهام بازار اولیه نسبت به سهام بازار دوم موجب افزایش نقدشوندگی سهام این بازار شده است که مزیت بازار اولیه نسبت به بازار ثانویه محسوب می‌شود.

شاخص بازار اول بورس چیست؟

بازار بورس تهران، شامل 8 شاخص است که بر اساس آن، یک نظم خاصی در آن حاکم شده است. به‌طور کلی هر یک از این شاخص‌ها بیانگر بازدهی جزئی از بازار است و در نهایت به سهامدار کمک می‌کند تا بتواند دید بهتری نسبت به بازار پیدا کند. شاخص‌های بازار بورس اوراق بهادار تهران شامل، شاخص بازار اول و دوم بورس، شاخص کل، هم وزن و چند مورد دیگر می‌شود.
شاخص‌ها به طور کلی می‌توانند بر اساس ریسک‌پذیری، میزان کل سرمایه، شناوری سهام یا نقدشوندگی، وضعیت سود سالانه یا سودآوری کلی و حقوق صاحبان سهام، شرکت‌هایی را در زیر مجموعه خود قرار دهند. به‌صورت کلی، سهام‌هایی که در شاخص بازار اول بورس قرار می‌گیرند، از لحاظ بنیادی و نقد شوندگی، در رتبه‌های اول بازار قرار دارند.

به همین دلیل نیز معمولا شاخص‌های دیگر، روند به اصطلاح شارپ‌تری دارند و دارای ریسک بیشتری به نسبت شاخص اول بورس هستند. معمولا این دسته از سهام‌ها رشد خیلی آرام و پیوسته‌ای دارند و سهام شرکت‌های بزرگ، تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس صنعت فلزات اساسی و پتروشیمی را شامل می‌شوند.

به‌طور کلی، شاخص اول بازار، بسیار شبیه به شاخص 30 شرکت برتر عمل می‌کند، زیرا سهام مشترک زیادی در این دو گروه قرار می‌گیرد. اگر قصد این را دارید که سهام به اصطلاح شاخص‌ساز و کم ریسک خریداری کنید، بهتر است تا شاخص 30 شرکت برتر یا بازار اول را تحلیل تکنیکال و بنیادی کنید تا به نتیجه خوبی دست پیدا کنید.

همچنین اگر قصد این را دارید که بدانید در یک روز معاملاتی اوراق بورس بهادار تهران، به‌طور میانگین عملکرد سهام‌های یزرگ بازار به چه نحو بوده است، لازم نیست تا به‌صورت تک تک سهام‌ها را بررسی کنید، زیرا شاخص بازار اول، میانگین مناسبی از این شرکت‌ها را در هر روز معاملاتی نشان خواهد داد.

سهام‌هایی که در این گروه قرار می‌گیرند، معمولا همبستگی زیادی به نوسانات قیمت دلار نیز دارد، زیرا اکثر این سهام‌ها دلار محور هستند و با رشد قیمت دلار، فروش و در نتیجه سودآوری شرکت‌های موجود در شاخص بازار اول افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد.

به عنوان نکته آخر، می‌توان گفت که عملکرد این شاخص یا شاخص‌های دیگر، به تنهایی نشان دهنده عملکرد کل بازار نیست، زیرا در بیشتر موارد شاخص بازار اول می‌تواند مثبت باشد و اکثریت بازار قرمزپوش باشند یا اینکه بالعکس آن اتفاق بیفند، پس ملاکی برای قضاوت در ارتباط با کل بازار نیست. اگر به دنبال شاخصی هستید که میانگین عملکرد بازار را به شما نشان دهد، بهتر است تا شاخص هم وزن را دنبال کنید، زیرا در حرکت این شاخص، هر سهمی می‌تواند تاثیر یکسانی بر آن داشته باشد.

تفاوت بازار اول و دوم بورس چیست؟

درک تمایز بین بازار اول و بازار دوم مهم است. وقتی شرکتی برای اولین‌بار سهام یا اوراق قرضه منتشر می‌کند و این اوراق را مستقیماً به سرمایه‌گذاران می‌فروشد، این معامله در بازار اصلی یا اول اتفاق می‌افتد.

برخی از رایج‌ترین و مشهورترین معاملات بازار اولیه، عرضه اولیه سهام یا عرضه‌های اولیه است. در حین عرضه سهام، یک معامله در بازار اولیه بین سرمایه‌گذار خریدار و بانک سرمایه‌گذاری تعهد کننده IPO اتفاق می‌افتد.

هرگونه درآمد حاصل از فروش سهام بازار اولیه پس از محاسبه هزینه‌های اداری بانک، به شرکت صادرکننده سهام می‌رسد.

اگر بعداً این سرمایه‌گذاران اولیه تصمیم به فروش سهام خود در شرکت بگیرند، می‌توانند این کار را در بازار ثانویه انجام دهند.

هرگونه معامله در بازار ثانویه بین سرمایه‌گذاران اتفاق می‌افتد و عواید حاصل از هر فروش به سرمایه‌گذار فروش می‌رسد نه به شرکتی که سهام را صادر کرده است یا به بانک پذیره‌نویسی.

قیمت‌های بازار اولیه اغلب از قبل تعیین می‌شوند، درحالی‌که قیمت‌ها تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس در بازار ثانویه توسط نیروهای اساسی عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

اگر اکثریت سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بازار معتقد باشند که ارزش سهمی افزایش خواهد یافت، برای خرید آن اقدام می‌کنند و قیمت سهام به طور معمول افزایش می‌یابد. اگر شرکتی سرمایه خود را از دست بدهد یا نتواند درآمد کافی را به دست آورد، با کاهش تقاضا برای آن سهم، قیمت سهام آن کاهش می‌یابد.

همان‌طور که در تصویر فوق هم مشخص شده است، سرمایه ثبتی شرکت‌های بازار ثانویه بورس باید حداقل 200 میلیارد ریال، درصد شناوری آن‌ها حداقل 10% و سهامی عام باشند.

همچنین شرکت‌هایی که سرمایه و سودآوری و درصد شناوری آزاد مناسبی دارند (طبق جدول فوق) که نشان از چشم‌انداز مثبت و سودآوری مناسب شرکت دارد، در بازار اول پذیرفته می‌شوند.

تشخیص بازار اول و دوم

در تابلوی هر سهم بازاری که شرکت در آن پذیرش شده است، مشخص است و از قسمت مشخص شده در تصاویر می توانید نوع بازاری نماد را متوجه شوید.

برای مثال بانک ملت با نماد “وبملت” در بازار اول بورس و خودرو سازی سایپا با نماد “خساپا” در بازار دوم بورس قرار دارند.

خلاصه‌ای از تعریف و تمایز بازار اول و دوم بورس

شرکت‌ها و سهام در بورس اوراق بهادار تهران به دو دسته بازار اول و دوم (اصلی و ثانویه) تقسیم می‌شود. تقسیم‌بندی شرکت‌ها بر اساس معیارهای سازمان بورس است که درصد شناوری، میزان سرمایه، تعداد سهام‌داران، سابقه فعالیت از جمله معیارهای مهم دسته‌بندی شرکت‌ها می‌باشد.

در بازارهای سرمایه اولیه، سهام یا اوراق بهادار جدید معامله می‌شوند که آنها را از طریق عرضه اولیه (IPO) به خریداران یا شرکت‌های علاقه‌مند منتقل می‌کنند.

بازار ثانویه، بازاری است که سهام پذیرش شده از قبل، بین سرمایه‌گذاران معامله می‌شود. برخلاف بازار سرمایه اولیه که سرمایه‌گذاران مستقیماً از فروشنده خرید می‌کنند، سرمایه‌گذاران اوراق بهاداری را که قبلاً در بازار ثانویه دارند معامله می‌کنند.

بازارهای ثانویه سرمایه محدود به IPOS نیستند، هر سرمایه‌گذار می‌تواند در این بازار اوراق بهادار را معامله یا خریداری کند.

بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) ، بورس اوراق بهادار لندن و نزدک نمونه‌هایی از بازارهای ثانویه هستند.

برخلاف بازار اصلی که شرکت‌ها می‌خواهند در مدت‌زمان کوتاهی اوراق بهادار خود را بفروشند تا حجم موردنیاز را برآورده کنند، حجم اوراق بهادار معامله شده در بازار ثانویه با نوسان یا ثبات یا تقاضا و عرضه تعیین می‌شود و این نیز بر قیمت سهام تأثیر می‌گذارد.

دسته‌بندی بازارها از اقداماتی است که در بورس‌های دیگر نیز اجرا می‌شود. در واقع طبقه‌بندی بازار به بازار اول و دوم و بورس اقدامی است که توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران جهت شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها، مشخص‌شدن میزان نقدشوندگی سهام و درصد شناوری‌شان و . که بر اساس معیارهای مشخصی انجام می‌شود، صورت گرفت.

فرابورس؛ بازار خارج از بورس یا شعبه دوم بورس

سید محمدامین حسینی کارشناس حقوقی بازار سرمایه در یادداشتی برای بورس نیوز نوشت:

در قانون بازار اوراق بهادار در بند ۸ از ماده ۱ برای اولین بار حرف از بازار‌های خارج از بورس به میان آمد. در این بند بازار‌های خارج از بورس این چنین تعریف گردید: «بازار‌های خارج از بورس: بازاری است در قالب شبکه ارتباط الکترونیک یا غیر الکترونیک که معاملات اوراق بهادار در آن بر پایه مذاکره صورت میگیرد.» در ادبیات رایج به بازار‌های خارج از بورس، Over-the-counter گفته می‌شود که مخفف آن OTC است.

اما سوال این است که چرا در بازار سرمایه کشور‌های مختلف به دنبال ایجاد بازار‌های خارج از بورس رفته‌اند؟ چرا نیاز بود در کنار بورس یک سری از بازار‌های خارج از بورس داشته باشیم؟ اساسا تفاوت میان بازار بورس و بازار‌های خارج از بورس در چیست؟ آیا در کشورما به تفاوت‌های میان بازار بورس و بازار‌های خارج از بورس توجه شده است؟

در ایران علی رغم اینکه در بند ۸ از ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار عبارت بازار‌های خارج از بورس آمده است، اما در عمل فقط یک بازار خارج از بورس داریم که آن هم شرکت فرابورس می‌باشد. این مساله که فقط یک شرکت مجوز بازار خارج از بورس را داشته باشد، یک نقد جدی است. پس وقتی در ایران می‌گوییم بازار‌های خارج از بورس تنها مصداق عینی و خارجی آن شرکت فرابورس است.

در دنیای امروز هر نهادی که شکل گرفته در پاسخ به یکی از نیاز‌های مهم انسان در امورات مختلف اقتصادی، تجاری، اجتماعی و قضایی و. بوده است. به عنوان مثال بازار سرمایه شکل گرفت تا تولیدکنندگان نیازمند به سرمایه بتوانند سرمایه‌هایشان را از اشخاصی که انباشت سرمایه مازاد دارند، تامین نمایند. بانک، دادگاه‌ها، پلیس، بیمه و. همه در پاسخ به نیاز‌های مختلف بشر بودند. طبیعتا بازار‌های خارج از بورس در پاسخ به یک نیاز مشخص به وجود آمده‌اند. آن نیاز این بود که برخی از تولیدکنندگان شرایط ورود به بازار بورس را نداشتند.

یا اینکه تمایلی به طی کردن مراحل پیچیده و دشوار پذیرش در بورس نبودند بلکه می‌خواستند خیلی سریع‌تر و آسان‌تر با دارندگان سرمایه مازاد ارتباط برقرار کنند. از طرف دیگر دارندگان سرمایه نیز تمایل داشتند به جای دایره انتخاب محدود از میان شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، بتوانند به دایره انتخاب وسیع‌تری دست پیدا کنند. به عبارت دیگر سرمایه داران به دنبال تنوع در انتخاب سهام بودند و تنوع موجود در بازار بورس برای آنان کافی نبود. هرچند سرمایه داران به خوبی می‌دانند شرایط و ضوابط دقیق و دشوار پذیرش شرکت‌ها در بورس باعث کاهش ریسک آن‌ها می‌گردد، اما آن‌ها به دنبال فرصت‌های انتخابی بودند که هرچند به دلیل نداشتن شرایط و ضوابط پذیرش در بورس، ریسک سرمایه گذاری در آنان بیشتر است، اما از سوی دیگر ممکن است سود بیشتری نیز داشته باشند.

این نیاز متقابل در سرمایه گذاران و تولیدکنندگان نیازمند به منابع مالی باعث شد تا بازار‌های خارج از بورس شکل بگیرند.

با نگاهی به بازار نزدک بعنوان مهم‌ترین بازار خارج از بورس در آمریکا متوجه می‌شویم اهداف فوق به خوبی تامین شده است. اما فرابورس ایران در تحقق این اهداف موفقیت چندانی نداشته است. هرچند شرایط پذیرش نسبت به بورس کمی تسهیل شده، اما همچنان فرایند طولانی پذیرش وجود دارد.

از سوی دیگر انحصار بازار‌های خارج از بورس در شرکت فرابورس باعث گردیده فضای رقابتی برای ایجاد بازار‌های متنوع بسته شود. امروزه ما شرکت‌هایی با مارکت کمتر از صد میلیارد تومان را به ندرت در فرابورس می‌بینیم. این مساله نشان می‌دهد فرابورس در جذب شرکت‌های متوسط و کوچک ناموفق بوده است درحالی که یکی از اهداف بازار‌های خارج از بورس حضور شرکت‌های کوچک در این بازار است.

جمیع مطالب فوق ضرورت بازنگری در بازار‌های خارج از بورس و فرابورس را نشان می‌دهد. فرابورس نباید شعبه دوم بورس یا جایی شبیه به آن باشد. بلکه باید به معنای واقعی کلمه یک بازار خارج از بورس باشد که بتواند اهداف بیان شده در یادداشت را تامین کند.

تفاوت بازار بورس و فرابورس

بورس و فرابورس زیرمجموعه هایی از بازار سرمایه می باشند اما شرایط ورود شرکت ها به بازار بورس مشکل تر از فرابورس است. به عبارت دیگر، سهام قابل معامله در بازار بورس شفافیت عملکرد بیش تری نسبت به سهام عرضه شده در بازار فرابورس دارند و از درجه اطمینان بالاتری برخوردار می باشند.

همانطور که تحلیل اخبار مسکن در پایگاه خبری ملک هفت نشان می دهد حمایت های دولت از بورس همچنان ادامه دارد به طوری که احراز هویت در سامانه سجام به صورت غیر حضوری انجام می شود، بخشی از سهام عدالت آزاد سازی شده و قابل معامله می باشد.

همچنین سهام شرکت های دولتی نیز در بورس ارائه شده اند. اخیراً نیز طرح بورس املاک و عرضه مسکن متری در دست اجرا می باشد.

با توجه به برجسته شدن اخبار مربوط به بورس در ماه های اخیر و تمایل افراد به معامله ی سهام عدالت خود، به نظر می رسد که داشتن اطلاعاتی در خصوص بورس، فرابورس و ویژگی های آن ها ضرورت داشته باشد؛ بنابراین در ادامه به توضیح این موارد پرداخته می شود.

تعریف بازار بورس

بازار بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف خرید و فروش می گردد. در صورتی که دارایی های مالی یا دارایی های کاغذی مانند سهام و اوراق مشارکت مورد معامله قرار گیرد، به آن بازار بورس اوراق بهادار گفته می شود.

اگر مورد معامله، دارایی های واقعی یا کالاهای فیزیکی باشد به آن بورس کالا گفته می شود. ضمناً بورسی که در آن، ارزهای مختلف دنیا مورد معامله قرار می گیرد بورس ارز یا فارکس نامیده می شود.

در ایران بازار بورس به سه بخش اوراق بهادار، کالا و انرژی تقسیم بندی می شود و بورس ارز هنوز در ایران راه اندازی نشده است. همچنین سازمان بورس اوراق بهادار بر فعالیت های شرکت های بورس کالا و بورس اوراق بهادار نظارت کامل دارد.

تعریف بازار فرابورس

فرابورس نیز بازاری مشابه بازار بورس می باشد که قیمت گذاری در آن بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می شود. شرایط پذیرش شرکت ها و انجام معامله در این بازار ساده تر از بازار بورس می باشد که منجر شده این بازار عاملی کمک کننده و مؤثر جهت تأمین مالی اقتصاد کشور باشد. به عبارت دیگر شرکت های کوچک تر نیز که مجوز ورود به بازار بورس را ندارند می توانند سهام خود را در بازار فرابورس عرضه نمایند.

مهم ترین نقش فرابورس، سازماندهی بنگاه های اقتصادی برای تأمین مالی به وسیله ی بازار سرمایه می باشد.

شایان ذکر است که فعالیت های شرکت های فرابورس نیز کاملا تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار می باشد.

مقایسه بازار بورس و فرابورس

یکی از تفاوت های بازار بورس و فرابورس به نوع دسته بندی بازارها ارتباط دارد. به طوری که، بازار بورس به دو بازار اول و دوم دسته بندی می شود و بازار اول شرایط پذیرش مشکل تری دارد. در صورتی که شرکتی در بازار اول باشد اما وضعیت قابل قبولی نداشته باشد به بازار دوم منتقل می شود. از سوی دیگر شرکتی که در بازار دوم بوده اما عملکرد مناسبی داشته باشد به بازار اول انتقال می یابد. این در حالی است که اگر شرکتی در بازار دوم عملکرد مناسبی نداشته باشد از بازار اخراج می گردد.

بازار فرابورس اما شامل 5 بازار اول، دوم، سوم، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار پایه می باشد؛ البته در ایران بازار فرابورس تنها شامل بازارهای اول، دوم و پایه است.

در بازار اول، شرکت های سهامی عام که شرایط ورود به این بازار را دارند سهام خود را عرضه می کنند. در بازار دوم نیز سهام شرکت های سهامی عام مبادله می شود اما شرایط ورود به آن ساده تر می باشد.

شرکت هایی که شرایط ورود به بازارهای اول و دوم فرابورس را دارند به این بازارها راه می یابند و شرکت هایی که شرایط مورد نیاز را نداشته باشند وارد بازار پایه می شوند.

شرایط پذیرش شرکت ها در بازار بورس و فرابورس

تفاوت دیگر بورس و فرابورس مربوط به شرایط پذیرش شرکت ها در این دو بازار می باشد. معیارهای مورد بررسی برای پذیرش شرکت ها در بورس و فرابورس شامل حداقل سرمایه ثبت شده شرکت، حداقل سهام شناور، حداقل تعداد سهام داران، حداقل سابقه فعالیت شرکت، زیان انباشته، نسبت حقوق سهامداران به کل دارایی ها و سودآوری می باشد.

حداقل سرمایه ثبت شده بازار اول بورس بین 50 تا 100 میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. بازار دوم بورس نیز نیاز به سرمایه ثبت شده 20 میلیارد تومانی دارد. در حالیکه سرمایه تفاوت در بازار‌های بورس و فرابورس ثبت شده بازار اول و دوم فرابورس به ترتیب 1 میلیارد و 100 میلیون تومان می باشد.

حداقل سهام شناور بازار اول بورس 15 تا 20 درصد در نظر گرفته شده است. این رقم برای بازار دوم بورس 10 درصد می باشد. در حالیکه حداقل سهام شناور بازار فرابورس اول و دوم به ترتیب 10 و 5 درصد می باشد.

حداقل تعداد سهامداران برای بازار اول بورس بین 750 تا 1000 نفر و برای بازار دوم بورس 250 نفر در نظر گرفته شده است. در صورتی که حداقل تعداد سهامداران برای بازار اول فرابورس 200 نفر می باشد.

حداقل سابقه فعالیت شرکت برای ورود به بازار اول بورس 3 سال و برای ورود به بازار دوم بورس 2 سال می باشد. برای ورود به بازار اول و دوم فرابورس به ترتیب 2 و 1 سال سابقه فعالیت مورد نیاز است.

برای ورود به بازارهای اول و دوم بورس و نیز بازار اول فرابورس، شرکت نباید زیان انباشته داشته باشد. اما برای ورود به بازار دوم فرابورس چنین شرطی وجود ندارد اما لازم است که شرکت مورد نظر برنامه مناسبی برای خروج از زیان داشته باشد.

نسبت حقوق سهامداران به کل دارایی ها برای ورود به بازار اول بورس بین 20 تا 30 و برای ورود به بازار دوم بورس 15 می باشد. همچنین این نسبت برای ورود به بازار اول فرابورس باید 15 باشد.

برای ورود به بازار اول بورس باید 2 تا 3 دوره منتهی به پذیرش، سودآور باشد، برای ورود به بازار دوم بورس و بازار اول فرابورس لازم است که 1 دوره منتهی به پذیرش، سودآور باشد.

رونق بازار بورس

نگاهی به تحلیل اخبار مسکن در پایگاه خبری ملک هفت نشان می دهد که برای رونق یافتن بازار بورس لازم است که از معامله ی سهام ریسکی در بازار سرمایه جلوگیری شود، سهام به قیمت حقیقی خود عرضه شوند، قیمت ها در جهت توسعه ی شرکت مورد نظر پیش برود و دولت سهام شرکت های معتبر و سودآور را در بازار سرمایه عرضه نماید.